Capoeira (Ka-pu-ey-ra şeklinde okunur.), Brezilyalı kölelerin muhtemelen 16. yüzyılda ortaya çıkardıkları Capoeira dövüş teknikleri, spor ve müzik içeren bir savaş sanatıdır. Brezilya Portekizcesinde Capoeira, büyük ormanlarda küçük ağaçsız alanlar anlamına gelmektedir. Dövüş sanatının adı da buradan gelmektedir. Brezilya’da yaşayan Afrika asıllı kölelerin kendilerini savunmak için geliştirdikleri bu saldırı kökenli spor bugün Brezilya başta olmak üzere Dünya’nın 48 ülkesinde resmi olarak yapılmaktadır. Estetik görünümü ve katı formlara sahip olmayışı Capoeira‘yı diğer savunma sanatlarından ayırır. Bazı insanlara göre Capoeira bir savaş sanatı, savunma sanatı ya da sadece bir dans olabilir. Brezilya’daki Capoeira‘nın kökenlerini yaratan köleler için Capoeira ‘Özgürlüğe giden yol’ olarak kabul görmüştür. Capoeira, Roda adı verilen insanlardan oluşan bir daire içerisinde iki kişi ile belli stillerde ve ritimlerde oynanan bir oyundur. Bu oyunun adı Jogo‘dur. Roda çemberinin ve Jogo oyununun belli töresel kuralları vardır. Roda, orkestrayı da içinde barındırır. Oyun müzik eşliğinde, saldırı ve savunma kavramları temel alınarak oynanır. Bu oyunda rakipler birbirlerine ağırlıklı olarak zihinsel ve bunun yanında fiziksel üstünlük sağlamaya çalışır.
Capoeira, Angola ve Regional adı verilen iki temel stil halinde oynanan bir oyundur. Her iki stilde de kurallar, oyunun anlamı ve amacının bilinmesi, uygulamaktan çok daha önemlidir. Capoeira ile ilgilenen bir kişi, öncelikle bu kültürün gerçek felsefesini ve kurallarını öğrenebilmek için bir hocadan eğitim almalıdır. Capoeira‘nın amacı, felsefesi, geleneksel kuralları, orkestrası, enstrüman, ritim ve şarkıları, oyunu ile bir bütündür. Capoeira‘da kurallar gelenekseldir ve çok önemlidir.
Capoeira Stilleri
Capoeira Angola: Yavaş bir ritimle yere yakın oynanır. Amaç kurnazlık ve çeviklikle rakibi alt etmektir. İlk capoeira örneklerine daha yakın olduğu varsayılır. Bu oyunun zorluğundan dolayı Mestrelerin (Ustalarin) oyunu da denmektedir. Müzik yavaş başlar ve oyunda buna bağlı olarak yavaştır. Angola oyunları uzun sürer ve bu süre içerisinde müzik hızlanır. Müzikle birlikte oyun da hızlanır. Müziğin ritmi ve şarkının sözleri oyunun karakterini etkiler. Yavaştan hızlıya doğru giden sadece bedenin değil aklında sınırlarının zorlandığı, mandinga adı verilen kandırma, kurnazlık oyunlarının bulunduğu zengin bir tarzdır. Ayrıca en zengin orkestra angolada bulunur.
Capoeira Regioal De Bimba: Mestre Bimba tarafından geliştirilen Capoeira stilidir. Angola sitilinin dövüş tekniklerinde yetersiz kaldığını düşünerek Capoeira nın dövüş tekniklerine ağırlık vererek jinga tekniğinden en sert tekniklerine kadar değiştirmiştir. Ayrıca geliştirdiği sequensa teknikleri ile öğrencilerin çok daha çabuk mezun olmalarını sağlamıştır. Regional dövüş teknikleri üzerine kurulmuştur ve akrobatik öğeler içermez, oldukça serttir. Birçok Mestre Bimba’yı ve sitilini eleştirmiş, Sitilinin capoeiranın ruhuna aykırı olduğunu savunmuş ve şiddetle karşı çıkmıştır. Bunun üzerine M. Bimba bütün mestrelere meydan okur ve müsabakaya çağırır. Gönüllü olan üç mestreden en fazla dayananı sadece 70 saniye ayakta kalabilmiştir…
Banguela: Bu stilde Regional sitilinin bir oyunudur darbe ve vuruşlardan ziyade iki kişinin uyumu içinde uygulanır dövüş teknikleri kullanılsada dövüşten uzaktır. Amaç dövüşten çok strateji ve uyumdur. vücutla yapılan dama ya da satranç gibi düşünülebilir.
Capoeira Contemporenea (Modern Capoeira): Bu stil modern capoeira için kullanılan terimdir. Capoeira Regional’e dayansa da Mestre Bimba’nın kurullarından daha esnektir. Başlangıcı, Capoeira Regional Brazilya’da çoktan yayıldıktan sonra yani 1970 ve 1980’lere dayanır. Mestre Bimba roda içinde başka enstruman kullanılmaması gibi bazı kesin kurallar koymuştu. Modern Capoeira da buna bir çözüm getirmek ve özgürleşmek için yaratılmıştır.
Iuna: İki capoeiristanında tüm yeteneklerini gösterebildiği karşılıklı tekniksel ve akrobatik kapışmanın yapıldığı, birinin yaptığı hareketi diğerinde yapmaya çalıştığı oyun stilidir ve bu oyunu sadece formado – Graduado (Mezun) veya daha üst seviyeye sahip capoeiristalar oynayabilir.
Capoeira Estrumanları Capoeira dövüş sanatının diğer dövüş sanatlarından ayrıldığı nokta hareketlerin müzik ve dansla kamufle ediliyor olmasıdır.Bir Capoiera orkestrasında 8 enstrüman bulunur.(Çalınan ritme göre değişiklik gösterebilir).3 Berimbau, 2 pandeiro, atabaque, agogo ve reco-reco.
Berimbau: Capoeira Orkestrasının temel çalgısı Berimbau’dur. Genellikle briba, bambu gibi esnek ağaçlardan yapılır. Araba lastiklerinden çıkartılan çelik tel yardımıyla yay haline getirilir ve Cabassa(su kabağı) alttan yaklaşık 15 cm yukarıya bağlanır.Berimbau Cabassa büyüklüklerine göre üçe ayrılır: Küçük=Viola, orta=Medio, büyük=Gunga. Atabaque: Günümüz perküsyonlarının elle yapılmış eski versiyonlarıdır.Sesleri perküsyonlara göre biraz farklıdır. Küçükten büyüğe doğru, Le, Rum-Pi ve Rum olarak isimlendirilir. Pandeiro: Türk müziğinde “Zilli Def” olarak bildiğimiz Pandeiro, capoeira orkestrasında önemli bir yere sahiptir. Öyle ki sadece berimbau ve pandeiro ile jogo yapılabilinir. Agogo: Agogo, biri diğerinden büyük ve birbirine birleştirilmiş, koni biçiminde iki çandan oluşan ve latin müziğinin genelinde kullanılan bir ritim aletidir. Bir metal çubuk yardımıyla çalınır. Günümüzde mikadan yapılan ve tahta çubukla çalınan versiyonları daha çok kullanılmaktadır. Capoeira orkestrasında atabaque’ye eşlik eder. Recoreco: Neredeyse Agogô kadar yeni bir Capoeira eklentisi olan Reco-Reco, bambu veya şeker kamışının kesilerek oluşturulan bir bölümüyle yapılır. Bir ağaç parçasının düzgünce kesilerek şekillendirmesiyle de oluşturulabilir. Reco-Reco’nun yüzeyi pürüzlüdür ve bu yüzeye sürtülen metal veya ahşap çubuk sayesinde keskin ama kesik bir ses elde edilir. Genelde sokak rodalarında, çitlere veya plastik şişelere sürtülerek çıkarılan Reco-Reco müziği, Reco-Reco’nun gelişmiş müzik dükkanlarında satılmasıyla da herkesin ulaşabileceği bir biçime bürünmüştür. Reco-Reco, rodalarda pek görülmeyen, ama görüldüğünde de yabancı karşılanmayan bir müzik enstrümanıdır.